ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİ’NDE İLİM MERKEZLERİ VE ULEMA HAREKETLİLİĞİNİN TESPİTİ ÜZERİNE METODOLOJİK BİR ARAYIŞ: NİSBELER
Erken dönem İslami ilim merkezlerinin ve bu merkezler arasındaki ilişkilerin belirlenmesi, genelde İslami ilimler tarihindeki, özelde de hadis tarihindeki pek çok boşluğun giderilmesini sağlayacaktır. Ancak, ulema hareketliliğinin mahiyeti, siyasi erkin davranışları ile farklı merkezlerin yükselişi ve düşüşü arasındaki ilişkileri incelemek için hangi kaynaklardan ne şekilde istifade edilebileceğine dair mevcut literatürde yaygın olarak takip edilen bir metot yoktur. Bu makale ulema hakkında biyografik malumatı ihtiva eden târîh, tabakât ve ricâl türündeki eserlerde standart bir bilgi türü olarak kaydedilen ve ele alınan şahsın ailevi veya kabilevi durumunun yanı sıra; meslek, mezhep ve meşrebi hakkında da bilgi verebilen nisbelerin erken dönem İslami ilim merkezlerinin ve bunlar arasında ulema hareketlerinin mahiyeti ve yönünün tespitine dair bir araştırmaya veri sağlayabileceğini öne sürmektedir. Nisbelerin bu tarz kullanımının imkanına dair metodolojik bir tartışmadan sonra, bir Sünni ve bir Şii hadis isnadında yer alan isimlerdeki nisbelerin analizi yapılarak erken Sünni ve Şii ilim merkezleri, ulema hareketliliğinin yönü ve güzergahları hakkında birtakım tespitlerde bulunulmuştur.
