Tarihsel Kaynaklar, Temsil ve Osmanlı Şehirleri: 937/1530 Tarihli Muhasebe-i Vilayet Defterleri’ni Dönemin Benzeri Kaynakları Arasında Konumlandırmak
ÖZ
Bu çalışma tüm imparatorluk coğrafyası ölçeğinde bir Osmanlı şehir tarih yazımını mümkün kılacak birinci el kaynak ihtiyacını ve biçimini ortaya koymaktadır. Örnek olarak bu çerçevede birinci el tarih kaynağı olan 937/1530 tarihli Muhasebe-i Vilayet defterlerini incelemektedir. Ancak bu birinci el kaynağın veri ve içerik analizini yapmak yerine onun, üretildiği dönemde benzer kaynaklar arasındaki konumu, kapsamı ve içeriği açısından dönemi için önemini tartışmaktadır. Çalışma bu istisnai tahririn dönemin kaynakları, coğrafi kapsamı ve verisi açısından neyi temsil ettiği üzerinde duracaktır. Defterlerin 1520-1540 döneminde mevcut olan diğer tahrir defterleri arasındaki konumu incelenecek, defterlerde zikredilen yerleşim yerlerinin dönemin bütün vilayet, liva ve kazalarının ne kadarını kapsadığına değinilecek ve bu defterlerin içerik olarak neyin bilgisini verdiği gibi sorulara cevap aranacaktır. Bu sorgulama sayesinde
Muhasebe-i Vilayet Defterleri’nin, Osmanlı şehirlerine dair farklı kaynak türlerinden ya da bir kaynağın farklı dönemlerdeki serisinden istifade ederek tek tek yerleşim ünitelerine dair yapılan çalışmaların ötesine geçmek için uygun bir zemin oluşturup oluşturmadığı görülecektir. Yapılan değerlendirme bu kaynakların, imparatorluğun farklı coğrafyalarında yer alan o dönemin 10 vilayet, 108 liva, 586 kaza ve 670 nefs-i kaza/nahiye/karyeyi çalışmak için temsil edici kaynaklar olduğunu göstermiştir. Böylece Osmanlı şehirlerini tanımlamaya, tasvir ve tasnife kapı aralayan bu istisnai kaynak, şehirlere sosyal-mekansal nitelikleri çerçevesinde bakmayı ve onları özgünlük ve benzerliklerine göre imparatorluk
ölçeğinde gruplandırmayı mümkün kılmaktadır. Çalışma, coğrafi bilgi sistemleri (CBS) kullanılarak ilk kez üretilen 1530’lar eksenli Osmanlı vilayet, liva, kaza ve nefslerinin haritaları ve kaynaklardaki verilerin sayısallaştırması ile oluşan tablolar ile desteklenmiştir.
