Füru Fıkıh Literatüründe Siyaset Düşüncesinin İzleri: Nevevi’nin Minhac’ında Devlet Başkanıyla İlgili Meseleler
Bu çalışma, Şâfiî mezhebinin fürû fıkıh literatürüne ait önemli klasiklerden olan Nevevî’nin (ö. 676/1277) Minhâcu’t-tâlibîn ve ‘umdetü’l-müftîn eseri özelinde fürû fıkıh metinlerinin İslam siyaset düşüncesine kaynaklık ettiği iddiasını temellendirmeyi hedeflemektedir. Minhâc’da ibâdât bahisleri de dâhil fıkhın birçok alt başlığında devlet başkanına atıf yapılmasının yanı sıra imamete ilişkin müstakil bir başlığın eserde bulunması, söz konusu iddianın temellendirilmesi noktasında önemli ipuçları sunmaktadır.
Fıkıh ilminin birer alt disiplini olarak ortaya çıkan ve devlet idaresine yönelik konuları içeren ahkâm-ı sultâniyye, siyer, siyâset-i şer‘iyye vb. başlıkları taşıyan çalışmalara fürû fıkhın kaynaklık ettiği bilinmektedir. Ancak bizzat fürû fıkıh eserlerinin İslam siyaset düşüncesinin temel kaynaklarından olduğu hususu, yeterince vurgulanmayan ve üzerinde derinlikli araştırmalar yapılmayan bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla fürû fıkıh literatürünün de İslam siyaset düşüncesine kaynaklık ettiği meselesi, temellendirilmeyi hak eden ve üzerinde derin araştırmalar yapmayı gerektiren bir iddiadır.
Çalışma kapsamında bir fürû fıkıh metni olan Minhâc’da devlet başkanına atıfla ele alınan meseleler, muhteva açısından tahlil edilecek ve böylelikle metinden hareketle devlet başkanı tasavvuru ortaya konulmaya çalışılacaktır. Minhâc etrafında şekillenen şerh ve haşiye literatürü, konunun doğru bir şekilde incelenmesi açısından ayrıca önem taşımaktadır. Nitekim farklı dönemlerde kaleme alınan bu eserler, İslam siyaset düşüncesinin farklı dönemlerdeki gelişim ve değişimini açık bir biçimde yansıtmakta ve kaleme alındıkları dönemin siyasi yapısı hakkında önemli veriler sunmaktadır. Bu çalışmanın ortaya koyacağı diğer bir husus ise bahse konu metinler üzerinden siyaset ile fıkıh arasındaki sürekli etkileşimin izlerini araştırmak olacaktır. Bu araştırma yapılırken metinler bağlamsal ve zamansal bir okumaya tâbi tutularak söz konusu izler sürülmeye çalışılacaktır.
Enes Furkan ÖMEROĞLU
