Abidin Paşa’da Terakki ve Saadet Tasavvuru
Türkçede umumiyetle “fertlerin ve cemiyetlerin manevi yükselişleri” manasında kullanılan terakki 18. yüzyıl sonrasında çizgisel ilerleme manasındaki progress kelimesiyle benzer manalar kazanmıştır. İlerleyen toplumların daha mutlu olduğu inancı kelimenin muhtevasına dahil olmuştur. Bu durum terakki kelimesinin Türkçede iki farklı manaya işaret etmesiyle neticelenmiştir: Maddi ve manevi terakki.
Terakki kelimesinin farklı devirlerde, meşrep ve meslek bakımından farklı isimlerin metinlerinde kullanımı, kadim literatürdeki manalarıyla benzerliklerinin, ayrıldıkları noktaların tespiti hem daha iyi anlaşılmasına hem de bunu metinlerinde kullanan isimlerin entellektüel biyografilerine katkı sağlayacaktır. Nitekim sufi meşrep bir bürokrat olan Abidin Paşa’nın Devr-i Hamidî’de tefsir ve ahlak sahasında yazdığı eserlerinde terakki kelimesini kullanımı, saadet deyince ne anladığı dikkate değer bir örnektir.
Bu çalışmada, Abidin Paşa’nın maddi terakkiyi teknik-teknoloji, manevi terakkiyi İslam’ın hakkıyla tatbik edilmesi neticesinde görülen ahlaki terakki olarak tasavvur etmesine dikkat çekilmiş; terakki kelimesine yüklediği manalar ve saadetle kurduğu irtibat tespit ve tahlil edilmiştir.
Fulya İBANOĞLU
