Ortaçağlardan 21. Yüzyıla Gazâlînin Kozmolojisinin Batılı Alımlanışı
İslam teolojisinin konuları arasında özellikle Gazâlînin kozmolojisi Batıda oldukça dikkat çekmiştir. Rönesans dönemi ilim adamları Gazâlînin Filozofların Tutarsızlığı (Tehâfütül-felâsife) adlı eserinin 17. meselesinde filozofların nedensellik teorilerine yönelttiği eleştirilere aşinaydılar. İslam teolojisine dair akademik araştırmaların başladığı 19. yüzyılın ilk yarısında ilim adamları, Gazâlînin sözkonusu meselede nedensel ilişkilerin varlığını reddettiği sonucuna ulaştılar. Gazâlînin bu tutumu aynı zamanda Müslüman ülkelerin bilimsel araştırmadaki bariz gelişmemişlikleriyle de ilişkilendirildi. Mesela Ernest Renan, Gazâlînin filozofların nedensel-lik teorilerine yönelik eleştirisini, tabiî bilimlere yönelik gayr-i aklî ve mistisizmden ilhamını almış bir karşı çıkış olarak anladı. Bu yaklaşım Batılı entelektüeller arasında oldukça etkili ol-makla kalmadı; bugün bile yaygın olarak kabul görmeye devam etmektedir. Gazâlînin Nurla-rın Nişi (Mişkâtül-envâr) adlı eseri 20. yüzyılın ilk onlu yıllarında kullanılmaya başlandığında Batılı yorumcular, en azından burada Gazâlînin nedensel ilişkilerin varlığını reddetmediğini düşündüler. 20. yüzyılın büyük bölümünde Batılı ilim adamları, iki farklı öğreti bütününü Ga-zâlîye atfeden bir açıklamayı tercih ettiler: Zâhirî öğreti ve bâtınî öğreti. 20. yüzyılın son onlu yılları, Michael E. Marmura ve Richard M. Frankin çalışmalarında Gazâlînin kozmolojisine dair iki farklı yoruma şahitlik etti. Her ikisi de Gazâlînin zâhirî ve bâtınî görüşlerinin olduğunu reddetti. Marmura nedensel ilişkileri doğrudan Tanrının fiili olarak açıklarken, Frank onları ikincil sebepliliğin bir ifadesi olarak değerlendirdi. Onların katkıları, Batıda, Gazâlînin aslın-da nedensel ilişkilerin varlığını reddetmediği ve İslamda tabiî bilimlerin bir muhalifi olarak ele alınmaması gerektiği şeklinde bir algının oluşumunu sağladılar.
Frank GRIFFEL
Yorum yazın
Yorum yapmak için giriş yapın.
